Okres przed Wielkanocą był to tradycyjnie czas wielkich wiosennych porządków, które zgodnie z tradycją, musiały skończyć się najpóźniej w Wielki Wtorek.
Wielkanoc była najważniejszym świętem zarówno w kościelnym roku liturgicznym, jak i w obrzędowym kalendarzu wsi polskiej.
Domy i obejścia ozdabiano kwiatami i zielonymi gałązkami. W Polsce środkowej i wschodniej, głównie w regionie kurpiowskich i łowickim, rozwinęło się interesujące zdobnictwo ścienne w postaci wycinanek. Zdobiące ściany i belki stropowe wycinanki były początkowo z białego papieru. W drugiej połowie XIX w. pojawił się kolorowy papier glansowany i bibułki; wycinanki i wielobarwne naklejanki stały się charakterystyczną ozdobą wiejskich izb z przełomu XIX i XX w.
Malowano również ściany i sufity, a czasem także piece. Pod sufitem zawieszano tzw. pająki ze słomy, wydmuszek, kolorowych bibułek i papierków oraz piórek. Miewały one rozmaite kształty.
W domu pojawiały się licznie pisanki, kraszanki, malowanki, rysowanki, oklejanki. Tradycyjnie zdobieniem jajek we wzory zajmowały się tylko kobiety. Na odczynianie uroku, jakie mężczyzna mógł rzucić na już gotowe i jeszcze nieozdobione jajka, wypowiadano słowa: „Sól tobie w oczach, kamień w zębach. Jak ziemia woskowi nie szkodzi, tak twoje oczy niech nie szkodzą pisankom”. Również i dzisiaj zdobione jajka są popularną wielkanocną ozdobą.
W domach pojawiały się również wizerunki zająca. Już w XVII w. skojarzono go z jajkiem wielkanocnym. Na początku XX w. przywędrował do Polski prawdopodobnie z Niemiec, stając się współcześnie niezbędnym świątecznym „rekwizytem”.
Polskie stoły wielkanocne słynęły z obfitości jedzenia i bogactwa zdobień. Na białym obrusie obok potraw ustawiano kolorowe pisanki, bukiety i gałązki zielonego bukszpanu, wiosenne kwiaty. Pośrodku stołu stawiano baranka, zwanego kiedyś agnuskiem (od łac. agnus - baranek, jagnię), wykonanego z wosku, masła, marcepanu lub ciasta. Współcześnie najczęściej jest on zrobiony z masy cukrowej. To papież Urban V wprowadził w XVI w. zwyczaj stawiania na świątecznym stole baranka z czerwoną chorągiewką. O obecności agnuska w polskich domach świadczą już źródła z XVII w.
Bibliografia:
Gierała Z., Szczodraki, kusaki, lany poniedziałek... Polskie tradycje ludowe, Kielce 2019
Hryń-Kuśmierek R., Śliwa Z., Encyklopedia tradycji polskich, Poznań [2000]
Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych, red. A.Chwalba, Warszawa 2004
Ogrodowska B., Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2004
Szymanderska H., Polskie tradycje świąteczne, Warszawa 2003
Istnieje wiele publikacji i tekstów źródłowych związanych z tematem Świąt Wielkanocnych. W Czytelni Miejskiej Biblioteki Publicznej także znajdziemy interesujące książki związane z tradycjami i obrzędowym Rokiem Polskim. Pozycje warte uwagi zarówno te nowe jak i te wydane przed latami. Najważniejsze, by czas nie zaćmił i niepamięć...
Wiosenne pejzaże i rodzime zwyczaje oraz obrzędy były popularnym tematem w sztuce polskiej drugiej połowy XIX i początku XX w. Zapraszamy do obejrzenia naszego zestawienia wybranych dzieł polskich malarzy.
Prezentowane obrazy pokazują zwyczaje najczęściej dobrze nam znane. Wyjątkiem jest „Rękawiczka” Wojciecha Weissa. Rękawiczka była krakowskim zwyczajem, odbywającym się we Wtorek Wielkanocny (zwanym także trzecim dniem świąt Wielkanocy). W ten dzień krakowianie udawali się na wzgórze na Krzemionkach i zrzucali z góry ubogim jabłka, jajka i resztki święconego.
 Wiosna w malarstwie polskim | [drugiej połowy XIX i pierwszej połowy XX wieku] | 4487 kB |
