Rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja

Razem ze strun wiela

Buchnął dźwięk, jakby cała janczarska kapela

Ozwała się z dzwonkami, z zelami, z bębenki.

Brzmi Polonez Trzeciego Maja! – Skoczne dźwięki

Radością oddychają, radością słuch poją,

Dziewki chcą tańczyć, chłopcy w miejscu nie dostoją –

Lecz starców myśli z dźwiękiem w przeszłość się uniosły,

W owe lata szczęśliwe, gdy senat i posły

Po dniu Trzeciego Maja w ratuszowej sali

Zgodzonego z narodem króla fetowali;

Gdy przy tańcu śpiewano: «Wiwat Król kochany!

Wiwat Sejm, wiwat Naród, wiwat wszystkie Stany!»

Adam Mickiewicz - Pan Tadeusz, Księga dwunasta, Kochajmy się (fragment, Koncert Jankiela, Polonez)

Konstytucja 3 maja była pierwszą konstytucją w Europie i drugą na świecie, ograniczyła znacząco demokrację szlachecką, odbierając prawo głosu i decyzji w sprawach państwa szlachcie nieposiadającej ziemi (gołocie), wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa, w ten sposób łagodząc najgorsze nadużycia pańszczyzny. Konstytucja 3 Maja została obalona po ponad roku przez armię rosyjską wraz z konfederacją targowicką, w wyniku przegranej wojny polsko-rosyjskiej w 1792. W niedługim czasie doszło do całkowitego rozbioru Polski.

Uchwalona została 3 maja 1791 roku, podczas Sejmu Czteroletniego. Wprowadzała w Rzeczypospolitej ustrój monarchii konstytucyjnej – zachowywała stanową strukturę społeczeństwa, ale umożliwiała dalsze zmiany polityczne, społeczne i gospodarcze w kraju. Wprowadzała zasadę trójpodziału władzy, tj. władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza, a także znosiła m.in. liberum veto i wolną elekcję. Choć Konstytucja 3 maja obowiązywała jedynie przez 14 miesięcy, była ważnym krokiem w stronę zachowania niezależności państwa oraz poprawy sytuacji gospodarczej i politycznej w Polsce.

Jeden z rękopisów Konstytucji 3 maja był przechowywany w Wilanowie, w zbiorach Archiwum Publicznego Potockich, zgromadzonych przez Stanisława Kostkę Potockiego, uczestnika obrad Sejmu Czteroletniego. W latach 70. XIX wieku został przekazany do Krzeszowic, a po zakończeniu II wojny światowej powrócił do Warszawy i znalazł się w Archiwum Głównym Akt Dawnych, gdzie pozostaje do dziś.